İş kazası bizlere “5510 sayılı sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 13. maddesinde” anlatılıyor. 5 madde de uygulanacağı haller aşağıdaki gibi belirtilmiştir.
- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
- İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,
- Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,
- Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
- Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hale getiren olaydır.
Dünya sağlık örgütü (WHO) iş kazalarını; “önceden planlanmamış çoğu zaman, kişisel yaralanmalara, makinelerin, araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır” olarak tanımlamıştır.
İş kazaları, şirketler de bir çok açıdan önem arz etmektedir. Şirketler politikalarında, iş kazaları veya güvensiz koşul ve davranışları azaltma veya sıfıra indirme konusuna değinirler.
İş kazalarının takibi, düzeltici faaliyetlerin uygulanması, geçmiş kazaların irdelenmesi, kaza ayırt etmeden kök-neden analizi yapılması, ramak kala olayların takibi ve bu olaylara yönelik önleyici faaliyetler uygulanması, işe başlama eğitimleri, işe özgü eğitimler, farkındalık eğitimleri, talimatlar ve risk analizleri kazaların azaltılmasında önemli rol oynamaktadır.
Bir çok şirket hedeflerinde iş kazası sıklık hızı ve iş kazası ağırlık oranı takibi yapmaktadır. Uluslararası istatistikçiler konferansında hesaplama yöntemlerine değinilmiştir. Bu durum yönetime farkındalık sağlayacak ve takibi kolaylaştıracaktır. Yönetime her raporlama döneminde sunulması algıyı sürekli üstte tutacaktır. Bu istatistiki bilgiler kaza süreçlerinde işyerinin ne aşamada olduğunu daha görünür kılacaktır. Kazaları tekrarlama durumları hataların izlenmesinde kolaylık sağlayacaktır. Yıllık bazda takip edilerek değişim oranları grafiksel işlemlerde daha net görüntü sağlayacaktır. Bu durum departmanlar arası izleme de sağlayacaktır. İş kazaları yönünden rekabet sağlayabilecek ve iyileşmelere sebebiyet verecektir.
İş Kazası Oransal Hesaplamalar;
Kaza sıklık hızı, her bir milyon çalışma saatinde yaşanan iş kazası sayısını ifade eder. Yani iş kazası sayısı oranlanır. Çalışma süresi saat yönünden hesaplanır. Bir çok işletme bu hesaplama yöntemini kullanır. Uluslararası bazda kullanıldığı için başka firmalar ile de karşılaştırılabilir. Toplam çalışma günü hesaplanırken sadece çalışma süresinden sayılan günler baz alınır. Hafta sonu tatili, sağlık raporları, yıllık izinler, resmi tatiller hesaba katılmaz.
Kaza ağırlık oranı, her bin çalışma gününde yaşanan iş kazası kayıp gününü ifade eder. Yani iş kazasından dolayı alınan sağlık raporlarından doğan kayıp gün sayısını oranlar. Bazen sağlık raporları alındığında tekrar kontrole gidilerek kayıp gün sayısı uzatılabiliyor. O yüzden burada kayıp günleri takip etmemiz ve kaza ağırlık oranını revize etmemiz önemlidir. Kalıcı engelli veya ölüm durumlarında toplam kayıp gün sayısına 7500 gün eklenir.
Bu iki hesaplamanın dışında ILO tarafından “Kaza Olabilirlik Oranı” sunulmuştur. Hesaplama yapılan dönemdeki tüm iş kazaları toplam sayısı aynı yıl içerisinde işyerinde bulunan toplam çalışan sayısına bölünür ve yüz bin katsayısı ile çarpılarak oran hesaplanır.
İş kazalarının dışında ramak kala olaylarında takibi yapılmaktadır. “İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinde” İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olay olarak tanımlanmıştır. Ramak kala olaylar kazanın habercisidir. Önleyici işareti verir. Bundan dolayı hızlı bir şekilde aksiyon almak gerekir.
H.W. Heinrich’in Kaza Piramidi Teorisine göre, ramak kala olaylar üçgenin tabanında yer almaktadır. Önleyici faaliyet çalışmalarında önemli bir noktadadır. Ramak kala kazalar, %88 tehlikeli hareket ve %10 tehlikeli durumlardan oluşur. Yani %98’lik kısım önlenebilir olacaktır. Ramak kala olaylar, minör kazaların ve ciddi kazaların habercisidir. Bundan dolayı ramak kala olay bildirimlerine hızlı dönüş yapılarak çözüm çalışmaları yapılmalıdır.
Ramak kala olayları aktif tutmak için çalışma yerinde önleyici faaliyetleri uyguladığımız alanlara işaretlemeler yapabiliriz. Ortak bir panoda görseller paylaşabiliriz. Bunlar yönetim ve çalışanlar tarafından moral verici olacaktır. Önleyici faaliyetlerin kalıcı olmasına ve hızlı tepki verilmesine dikkat etmeliyiz. Eğer, ramak kala olayların, iş kazasına veya olaya dönüşmesini beklersek çalışanlarda moral bozukluklarına ve ramak kala bildirimlerinin azalmasına sebebiyet verecektir.
İş kazalarını görünür hale getirmek için iş kazası haritaları kullanılabilir. Bu görsel yöntem çalışanların algı seviyesini üst düzeyde tutmalarını sağlayacaktır. İş kazaları, maddi hasarlar ve ramak kala olayların tamamı bu haritada işaretlenerek renklendirilecektir.
Son bir bilgi olarak iş kazaları 3 iş günü içerisinde “Sosyal Güvenlik Kurumuna” bildirilmek zorundadır. Online olarak SGK sistemi üzerinden bildirimler yapılır. Bildirilmeyen iş kazası olması halinde ceza uygulanır. Cezalar yıllık bazda değişmektedir.
SGK bildirim ekranı: https://uyg.sgk.gov.tr/IsvBildirimFormu/welcome.do
İş kazası yıllık bazda cezalar sayfası: https://www.csgb.gov.tr/isggm/hizmetlerimiz/idari-para-cezalari/
İş kazalarına farklı konu başlıklarında daha detaylı değineceğim. Umarım katkısı olmuştur. Teşekkürler.
